علامه جعفری کیست؟ ( از رفاقت با شهریار تا ملاقات با سیمون دوبوار)

به مناسبت سالگرد درگذشت علامه محمدتقی جعفری، مجتمع مس سونگون میزبان نکوداشتی ملی، با حضور مقامات استانی و کشوری

علامه محمدتقی جعفری مفسران نهج البلاغه، فقیهان، عارفان، فیلسوفان و مولوی‌شناسان معاصر ایران بود. شخصیت این عالم بزرگ را می‌توان از سه منظر بررسی کرد؛ اول جایگاه علمی و دینی، دوم مقام او در علم فلسفه و جنبه سوم جایگاه ادبی علامه بود.روزنامه جام جم نوشت: به ذهنم که رجوع می‌کنم مجموعا چندتا «علامه» بیشتر نمی‌شناسم: علامه مجلسی، علامه طباطبایی، علامه محمد قزوینی و علامه جعفری. شاید بزرگ‌ترین لقبی که سراغ دارم همین عنوان «علامه» باشد. شخصیتی جامع‌الاطراف که به بسیاری از علوم و فنون و شمار زیادی از هنر‌ها واقف و در تمام آن‌ها صاحب رای باشد.

این صاحب‌رای‌بودن چیز کمی نیست. می‌توان به وزن و قافیه مسلط بود و شاعر شد یا سازی را آموخت و موسیقی دانست. مطالعه‌ای کرد و از نجوم و ریاضیات سردرآورد، اما این‌که بتوانی در همه این موارد صاحب‌نظر باشی و با صحبت پیرامون هر مبحثی ذیل عنوان یکی از این فنون، دریچه‌ای را به روی خلق بگشایی و علامه محمدتقی جعفری این‌گونه بود.

شخصیت این عالم بزرگ را می‌توان از سه منظر بررسی کرد؛ اول جایگاه علمی و دینی او بود که بر کسی پوشیده نیست و دوم مقام او در علم فلسفه و جایگاهی که در فلسفه اسلامی در دنیا داشت به‌گونه‌ای که هنوز که هنوز است برای بررسی فلسفه اسلامی، علاقه‌مندان خارجی بایست ابتدا آثار علامه را مطالعه کنند، اما جنبه سوم جایگاه ادبی علامه بود که شاید به علت جهانشمول بودن جایگاه علمی و فلسفی ایشان کمتر مورد مداقه قرار گرفته باشد.

وقتی به زندگی این استاد برجسته نگاه می‌کنیم، می‌بینیم با وجود مشغولیت بسیار در مباحث فقهی و فلسفی، همواره پیوستگی و اتصال لاینقطعی با شعر و ادبیات داشته است. ضمن ادای احترام به جایگاه رفیع علامه در علوم اسلامی، قرآنی و فلسفی در این گزارش تصمیم گرفتیم نگاهی به جایگاه ادبی، مجاهدات و مراودات او در فضای ادبیات داشته باشیم. توضیح آن‌که امیدوارم مجال دیگری فراهم آید تا بتوان از جایگاه علامه در علوم دیگر نیز سخنی به‌میان آورد. چنین‌باد!

رفاقت یک روحانی با مولانا‌:

نمی‌شود از جنبه ادبی زندگی علامه محمدتقی جعفری سخن گفت، اما از «شرح مثنوی‌معنوی» او سخنی نگفت. شرح ۱۵ جلدی علامه بر مثنوی‌معنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی بارزترین جلوه شخصیت او در فضای ادبیات است.

شاید در اینجا این سوال پیش آید که چرا یک روحانی با مشغولیت‌های بی‌شماری که در فضای علوم اسلامی برایش وجود خواهد داشت، بایست دست به چنین کاری بزند؟ در گفت‌وگویی که مربوط به اواخر عمر علامه با یکی از شاگردانش است، او جواب این سوال را این‌گونه می‌دهد: «شما بروید تیراژ عیون اخبار‌الرضا (ع)، چاپ توحید صدوق را تا امروز توی این مملکت یا در همه عالم نگاه کنید، تیراژ چاپ مثنوی را هم نگاه کنید! توحید شیخ صدوق چند تا شرح دارد؟ یک شرحش مال قاضی سعید قمی است. چند تا شرح دیگر داریم؟ در مجموع پنج تا می‌شود؟ … من دیدم ۵۰شرح بر این کتاب (مثنوی‌معنوی) نوشته شده... به ترکی، به عربی، به فارسی... هرکسی هم نوشته گفته از اول تا به آخر طیب‌ا...! من گفتم لااقل یک نفر فقیه ملای شیعه بیاید بنویسد اینجایش غلط بوده، اینجایش درست بوده... همه‌اش هم «غلط‌کردی» نباشد که بخوانند! آن‌هایی که معتقدند به مثنوی بخوانند!»

هم در دوره علامه و هم پس از او، عده زیادی به مخالفت با این اقدام او برآمدند که: چرا یک عالم حوزوی باید به مثنوی بپردازد؟ همچنین عده‌ای نیز برای این‌که بتوانند زندگی این عالم بزرگ را با عقاید نادرست خود همسو کنند به دروغ ابراز کردند که علامه جعفری در اواخر عمر از پرداختن به مثنوی پشیمان شده‌اند! این در حالی است که باید بدانیم پرداختن به کلام مولوی در تاریخ شیعه و در بین عالمان سابقه داشته و برای مثال شیخ انصاری از استادش نقل می‌کند که استاد می‌گوید من هر چه از فلسفه می‌دانم از مثنوی است.

همچنین در سیره زندگانی آیت‌ا... بروجردی آمده که ایشان تعلیقات زیادی بر مثنوی داشته‌اند و نیز آیت‌ا... حکیم هم پولی را برای ترجمه مثنوی به عربی هزینه کرده بودند. از خود علامه هم این نقل وجود دارد که در پاسخ به مخالفان مولوی و مثنوی معنوی گفته بود: «من در مثنوی خودم را ساختم تا بتوانم کلام امیرالمؤمنین (ع) را فهم کنم.»

اشکال دومی که از شرح مثنوی علامه می‌گیرند این است که برخی نادانسته و متاسفانه ناخوانده می‌گویند این شرح ارزشی ندارد. حال آن‌که فردی مثل مرحوم جلال‌الدین همایی که جایگاه علمی او در ادبیات منظوم فارسی بر کسی پوشیده نیست، شعری برای علامه دارد که در آن آمده است.

خبری
علامه جعفری
فیلسوف ایرانی
سیمون دوبوار
درگذشت علامه محمدتقی جعفر